Meer dan twaalf jaar knokten zes zelfstandig werkende vrouwen voor hun zwangerschapsuitkering. Ze verloren zes rechtszaken, maar wonnen de laatste. Vanaf 15 mei kunnen zij en 20.000 anderen alsnog een uitkering van €5600 aanvragen.
Ondernemer Jacky Andrews (45) uit Amsterdam kan vanaf 15 mei bij het UWV een uitkering voor zwangerschapsverlof aanvragen voor de geboorte van haar dochter Eef. Niks bijzonders, zou je zeggen. Of toch wel? Want Eef gaat na de zomer al naar de middelbare school.
Jacky behoort tot een groep van zes zelfstandig werkende vrouwen, die samen met de Stichting Clara Wichmann met een niet aflatend doorzettingsvermogen hun recht wilden halen. Dat recht was om, net als vrouwen in loondienst, een uitkering te krijgen voor de periode dat ze rond de geboorte van hun kind niet kunnen werken.
Zo’n uitkering voor zwangere vrouwen bestond tot 2005 (wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen) en vanaf 2008, de nieuwe regeling 'Zelfstandig en zwanger'. In de tussenliggende periode van drie jaar hadden de ondernemers een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering nodig voor een uitkering. Maar velen hadden deze dure verzekering niet afgesloten. Bovendien viel zwangerschap in de eerste twee jaar vaak buiten de dekking.
Jacky is een vrouw met een groot sociaal gevoel die onrecht slecht verdraagt. Als ondernemer ontwikkelt ze sociale projecten voor vooral allochtone vrouwen om uit hun isolement te komen. Haar bekendste project is Taalbom, waarbij 'bom' slaat op 'beweging op muziek'. 'Het is Nederlandse les in de vorm van aerobics', zegt ze, 'waardoor deze vrouwen spelenderwijs wat van onze taal leren en nog wat calorieën verbranden ook.' Haar werk bestaat nog steeds uit het bedenken van dit soort projecten, ze financieel mogelijk te maken en uiteindelijk ook te organiseren.
Leemte
Maar terwijl ze rond de geboorte van haar eerste dochter nog een uitkering krijgt, gaat die vlieger bij haar tweede in 2005 niet op, door de leemte in de wetgeving. Jacky: 'Als gevolg daarvan ben ik eigenlijk tot vlak voor de geboorte doorgegaan met werken. Dat viel nog best tegen. Ik liep wegens overbelasting een navelbreuk op en moest met spoed geopereerd worden. Het liep gelukkig goed af. Een maand na de bevalling was ik al weer aan het werk en nam ik Eef in de Maxi-Cosi mee naar m’n projecten.'
Het initiatief om de leemte in de wet te dichten komt van vakbond FNV, die zes pittige vrouwen en het proefprocessenfonds van Clara Wichmann bereid vindt mee te werken aan een proces tegen de Staat. Dat Jacky Andrews uitgekozen wordt, hoeft niet te verbazen. Ze is het soort vrouw dat graag opkomt voor lotgenoten en dat ook luid en duidelijk kenbaar kan maken. Het is het begin van een lange tocht langs bijna alle gerechtsinstanties die er in Nederland zijn.
Terugkijkend zegt voorzitter Anniek de Ruijter van het Clara Wichmannfonds ‘dat je wel tegen je verlies moet kunnen, om een dergelijke rechtsgang tot een goed einde te brengen’.
Geen zorgverplichting
Om het verhaal van de eerste zes jaar kort te maken: de vrouwen krijgen bij de rechtbank, het gerechtshof én de Hoge Raad nul op het rekest. Ze horen steeds dat de Staat geen zorgverplichting heeft om voor zwangere zelfstandigen betaald bevallingsverlof te regelen. Maar opgeven is voor de dames geen optie, al haakt de FNV af.
In 2011, dus zes jaar na de eerste procedures, stappen de vrouwen naar het ‘Committee on the Elimination of Discrimination Against Women’ (Cedaw). Dit comité ziet toe of de landen die het VN-vrouwenverdrag hebben ondertekend, dat ook naleven. Nederland behoort tot de ondertekenaars van het verdrag. Maar ook dit comité houdt niet van haast. Het doet er drie jaar over om tot een uitspraak te komen.
Maar die is dan ook positief: de Staat moet wel degelijk zwangere zelfstandigen zonder uitkering compenseren. De Staat heeft in strijd met artikel 11 lid 2 van het Vrouwenverdrag gehandeld, door zelfstandige vrouwen achter te stellen bij vrouwen in loondienst.
Maar achtergesteld of niet achtergesteld, de regering houdt voet bij stuk. Het artikel 11 zou niet gaan over zelfstandig werkende vrouwen, maar over vrouwen in loondienst. Punt uit.
Bestuursrecht
Maar de vrouwen en het Wichmannfonds hebben van de uitspraak nieuwe energie gekregen en gooien het over een andere boeg, door de bestuursrechtelijke weg in te slaan. De vrouwen vragen bij vijf verschillende kantoren van uitkeringsinstantie UWV een uitkering aan. Een van de vrouwen heeft succes en ontvangt alsnog een uitkering van €4000. De overige vier krijgen niets.
Zwangere zelfstandigen krijgen nu het minimumloon
Sinds 2008 hebben zelfstandig werkende vrouwen geen arbeidsongeschiktheidsverzekering meer nodig om voor en na een bevalling zestien weken doorbetaald te worden. Zelfstandigen die in het jaar voorafgaande aan de bevalling ten minste 1225 uur als zelfstandige gewerkt hebben, krijgen een uitkering ter hoogte van het wettelijk minimumloon. Als ze minder hebben gewerkt, is de hoogte van de uitkering afhankelijk van de winst in het jaar voor de zwangerschap. Maar de uitkering zal nooit hoger zijn dan het minimumloon. Zwangere zelfstandigen kunnen de uitkering bij het UWV aanvragen.
De vrouwen die tussen 2005 en 2008 zwanger waren, moeten hun achterstallige uitkering van €5600 ook bij het UWV aanvragen. Dat kan vanaf 15 mei met een speciaal formulier. Volgend jaar wordt die uitbetaald. Zwangere vrouwen in loondienst krijgen zestien weken bevallingsverlof en worden doorbetaald.
Het UWV wordt vervolgens door toenmalig minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken teruggefloten en zegt dat de uitkering is overgemaakt als gevolg van een menselijke fout. 'Wij voeren de wet uit. Deze mevrouw heeft geluk gehad. Het geld wordt niet teruggevraagd, omdat ze niet kon weten dat ze er geen recht op had.'
De anderen zijn teleurgesteld, maar nog altijd niet rechtbankmoe, en gaan onverdroten in beroep. Als dat tot niets leidt, stappen ze maar weer naar de rechtbanken, in Utrecht en Amsterdam, nu met de uitspraak van het Cedaw in de hand. In Utrecht winnen ze, in Amsterdam niet.
Degenen die nog steeds geen uitkering krijgen, gaan verder met hun juridische marathon. Ze kloppen aan bij de Centrale Raad van Beroep van het UWV. Daar halen ze de winst binnen, niet alleen voor zichzelf, maar voor alle 20.000 lotgenoten. Ze krijgen op het moment dat hun kinderen al naar de middelbare school gaan, een zwangerschaps- en bevallingsuitkering, alles bij elkaar €5600. De juridische kosten worden betaald door de Stichting Clara Wichmann.
Honderd miljoen
Voorzitter Anniek de Ruijter van Clara Wichmann noemt het een grote overwinning en daarmee is ze beslist niet onbescheiden. Ze noemt de - geïndexeerde - vergoeding ruimhartig. 'Het gaat toch alles bij elkaar om €100 mln.' Het dieptepunt vond ze de reactie van de vroegere minister Asscher, die de uitspraak van het CDAW naast zich neerlegde. 'Een jurist nota bene, die de internationale verplichtingen van Nederland terzijde schuift.'
Jacky Andrews zoekt intussen nog steeds fondsen voor haar sociale projecten. In Amsterdam ‘exploiteert’ ze nu vijf sociale kapsalons, waar mensen zonder geld zich mooi kunnen laten maken. In ruil moeten ze iets terugdoen. Een schoonmaakklusje of even oppassen bijvoorbeeld. Het zwangerschapsgeld voor haar twaalfjarige dochter kan ze goed gebruiken. 'Maar het is vooral erg leuk voor de dochter van mijn buurvrouw. Die kreeg in de desbetreffende periode zelfs twee kinderen. Voor haar geldt dus dubbel tarief.'
Dag in dag uit worden zzp'ers lastiggevallen door politiekers en vakbonders die vinden dat zij zich beter moeten verzekeren. Ondertussen steken de verzekeraars geen poot voor hen uit. Dat kan anders en dat moet anders.
Reaal heeft de maximum acceptatieleeftijd voor de AOV’ verzekeringebn verhoogd naar 60 jaar. De wijziging geldt voor alle beroepsklassen. Alleen bij de Ondernemers AOV geldt een uitzondering. In beroepsklasse 3 en 4 geldt voor die verzekering nog steeds het maximum van 55 jaar.