Nieuws

Kwart zelfstandigen heeft geen minimuminkomen bij arbeidsongeschiktheid ZZP'er vaak niet goed verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid 

Den HaagSteeds minder mensen zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid.
Dit komt door de groei van het aantal zelfstandigen die zich bovendien steeds minder vaak verzekeren. Een kwart van de zelfstandigen heeft onvoldoende financiële mogelijkheden om in een minimuminkomen te voorzien als zij arbeidsongeschikt worden. Meer dan de helft van de zelfstandigen heeft onvoldoende mogelijkheden om een vervangend inkomen op WIA-niveau te krijgen. Eén op de twintig heeft helemaal geen mogelijkheden om in een minimuminkomen te voorzien. Zij zullen waarschijnlijk een beroep op de bijstand doen. Dit meldt het Centraal Plambureau maandag.

Een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering kan een oplossing zijn, maar daar zitten voor- en nadelen aan. Dat komt door de uiteenlopende belangen van zelfstandigen onderling en de maatschappij als geheel. Verder zou nagedacht kunnen worden voor welk bedrag een zelfstandige zich zou moeten verzekeren, ook in vergelijking tot werknemers. Dit concluderen Ernest Berkhout en Rob Euwals van het Centraal Planbureau (CPB) in het vandaag verschenen onderzoek 'Zelfstandigen en arbeidsongeschiktheid'.

Voordeel van een verplichte verzekering is dat die kan leiden tot minder ongelijke concurrentie tussen zelfstandigen en (verplicht verzekerde) werknemers. Daarnaast leidt een verplichte verzekering tot schaalvoordelen en meer solidariteit, doordat ook zelfstandigen met slechte risico’s zich kunnen verzekeren. Verder voorkomt het dat zelfstandigen een beroep doen op de bijstand. Nadelen zijn: minder keuzevrijheid en hogere kosten voor de zelfstandige en ongelijkere concurrentie met buitenlandse zelfstandigen. Of zo’n verplichte verzekering er moet komen, is een politieke keuze. Naast een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn er echter ook minder verplichtende vormen van verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid denkbaar, bijvoorbeeld met een opting-out (uitstapmogelijkheid).

Het percentage zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers) dat meteen bij het begin van het zelfstandigenbestaan een arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluit, is de afgelopen jaren sterk gedaald. In 2007 verzekerde 13 procent van de beginnende zzp'ers zich tegen arbeidsongeschiktheid. In 2013 was dat nog maar 7 procent. Dat schrijft het Centraal Planbureau in een onderzoek naar de verzekeringsbereidheid onder zzp'ers, dat het instituut maandag publiceerde.

Het CPB heeft niet onderzocht waarom steeds minder zzp'ers een arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten. Arjen Vrolijk, directeur verzekeringen van ZZP Nederland, heeft wel een vermoeden. 'Zzp'ers vinden de premies te hoog', zegt hij. Opmerkelijk daarbij is, zegt Vrolijk, dat zelfstandigen de premies driemaal te hoog inschatten. De kans dat zij langdurig ziek worden schatten ze daarentegen te laag in.

Voorzitter Hans Biesheuvel van ondernemersorganisatie ONL schetst eenzelfde beeld. Ondernemers vinden de verzekering te duur en niet nodig. Het blijft echter onduidelijk waarom het aantal starters dat kiest voor een verzekering zo hard is gedaald sinds 2007. Voor zzp'ers met een laag inkomen is het logisch om geen arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten, schrijft het CPB.

Als laagbetaalde zzp'ers een arbeidsongeschiktheidsverzekering zouden afsluiten, dan keert die meestal bij ziekte niet meer uit dan de bijstand, die 'gratis' is en waarvan de kosten door alle belastingbetalers worden opgebracht. De onderverzekering van zzp'ers is dan ook controversieel en een belangrijk thema van maatschappelijke discussie. Gewone werknemers zijn verplicht verzekerd voor arbeidsongeschiktheid. Daardoor zijn werknemers voor werkgevers duurder dan een zzp'er die geen verzekering afsluit en daarom een lager uurtarief kan vragen dan de werknemer aan loon verdient.

Zelfstandigen verzekeren zich steeds minder vaak voor arbeidsongeschiktheid. Dat maakt ze kwetsbaarder dan werkenden in loondienst; een kwart komt onder het sociaal minimum terecht bij arbeidsongeschiktheid. Maar dit betekent niet automatisch dat een verzekering noodzakelijk of wenselijk is, stelt het Centraal Planbureau (CPB). Het kan ook zijn dat werknemers te veel verzekerd zijn.

Met de snelle toename van het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers) is de verzekering voor arbeidsongeschiktheid een heikel punt geworden. Inkomensverlies uit ziekte en werkloosheid kunnen zzp'ers veelal zelf overbruggen. Maar dat geldt niet voor blijvend verlies van het inkomen wegens volledige arbeidsongeschiktheid. Reden voor onder meer het CDA om te pleiten voor een collectieve en verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (aov) voor zzp'ers.

Uit 'Zelfstandigen en arbeidsongeschiktheid', een zogeheten CPB Policy Brief die deze maandag verschijnt, blijkt dat zelfstandigen minder vaak zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Van alle circa 1,1 miljoen zelfstandigen, zowel zzp'ers als zelfstandigen met personeel en directeuren-grootaandeelhouders, heeft een kwart een vrijwillige aov afgesloten. Naarmate het inkomen hoger is, gebeurt dat vaker. Voor werkenden in loondienst is de aov verplicht, in de vorm van de WIA.

Het gebruikelijke patroon was dat van de startende zelfstandigen een klein deel een aov afsloot. In de daarop volgende jaren besloot een iets groter deel zich alsnog te verzekeren. Maar het aandeel zelfstandigen dat zich vanaf de start verzekert, is teruggelopen. En ook in de jaren daarna gaan minder zelfstandigen ertoe over een verzekering af te sluiten. In 2008 sloot 13% van de beginnende zelfstandige een aov af, in 2013 was dat 7%.

Al dan niet verzekerd zijn leidt tot de discussie of er op de arbeidsmarkt sprake is van oneigenlijke concurrentie, omdat zzp'ers zonder verzekering goedkoper zijn dan werknemers. Ook rijst de vraag of het huidige stelsel van sociale zekerheid houdbaar is als duurdere werknemers verdrongen worden door goedkopere zzp'ers. Daar komt bij dat onverzekerde zzp'ers die arbeidsongeschikt raken en zelf onvoldoende financiële buffers hebben, in de bijstand terecht kunnen komen. De maatschappij draagt dan de kosten van het niet-verzekerd zijn.

Het CPB laat zien dat bijna driekwart zelfstandigen in Nederland voldoende inkomsten behoudt om uit de bijstand te blijven als zij arbeidsongeschikt raken. Bijna de helft behoudt een inkomen dat op of boven het niveau van de WIA ligt. Zij zijn vrijwillig verzekerd, hebben een werkende partner, bezitten vermogen of werkten tevens in loondienst. Voor een kwart wacht de bijstand, wat betekent dat zij eerst hun vermogen moeten opeten en dat het partnerinkomen afgetrokken wordt van de uitkering.

Voor wie op de bijstand is aangewezen, levert een verplichte collectieve aov op bijstandsniveau niets extra's op. Onverzekerde zelfstandigen die zich wel zelf kunnen bedruipen, zien hun inkomen stijgen door zo'n aov. De vraag is of zij de te betalen premie hiertegen op vinden wegen.

Gemiddeld hebben zelfstandigen die volledig arbeidsongeschikt raken zonder verzekering een buffer die tot een netto jaarinkomen leidt van € 22.000, berekent het CPB. Voor de gemiddelde werknemer in dezelfde situatie bedraagt dit inkomen door de WIA-uitkering € 33.000. De politieke vraag die het CPB opwerpt maar als onafhankelijke onderzoeksinstelling onbeantwoord laat, is of het inkomen van de zelfstandigen omhoog moet door een verplichte verzekering of dat het verzekerde inkomen van de werknemer omlaag kan.